کتابخانهی اختصاصی نیاوران یا کتابخانهی اختصاصی فرح پهلوی، همجوار با محل سکونت خاندان پهلوی، در سال ۱۳۵۵ در دو طبقه و یک زیرزمین در ضلع شرقی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران احداث شده که دارای ویژگیهای متمایزی در نوع معماری و ساختار سازه است.
در سراسر تاریخ فرهنگ، کتابخانه به عنوان نهاد اجتماعی بازتابی از شرایط زمان بوده، در طول تاریخ فرهنگ ایران از آغاز اسلام تا کنون گونههای مختلفی از کتابخانهها به وجود آمده، کتابخانههای خصوصی سلطنتی گونهای از این موارد است.
نشانی: تهران، میدان شهید باهنر (نیاوران)، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران
تلفن: ۱۵-۲۲۲۸۲۰۱۲
تلفن موزه کتابخانه اختصاصی: ۲۲۸۳۳۵۳۳
شکلگیری باغ نیاوران و کتابخانه اختصاصی نیاوران
باغ نیاوران یکی از باغهای ییلاقی شمال تهران است که در اوایل دورهی قاجار به دستور فتحعلی شاه ساخته و در دوران ناصرالدین شاه بزرگترین بنای آن، کاخ صاحبقرانیه، احداث شد. آخرین بنایی که در دوران قاجار در باغ نیاوران ساخته شد، مشهور به کوشک احمدشاهی است. در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک باغ نیاوران تخریب و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت وی و خانوادهاش ساخته شد.
کاخ صاحبقرانیه
کوشک احمدشاهی
کاخ اختصاصی نیاوران
فرح دیبا از همان آغاز دههی ۱۳۴۰ به فعالیتهای فرهنگی روی آورده بود. او علاوه بر خرید آثار هنری در سفرهایش به فرنگ، کارشناسهایی تمام وقت در پایتختهای فرهنگی مهم دنیا گماشت تا برایش از حراجیها خرید کنند. بعدها برای نگهداری این آثار دستور ساخت دو ساختمان جدید در کنار کاخ نیاوران صادر شد. یکی ساختمانی دو طبقه بود برای کتابخانهی اختصاصی، و دیگری ساختمانی برای نگهداری اشیای قیمتی اهدایی به فرح.
معماری و ساختمان
کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران در حدود سال ۱۳۵۵ شمسی در قسمت شمالشرقی مجموعه نیاوران، در محیطی نسبتا دنج و همجوار با محل سکونت خاندان پهلوی، در دو طبقه و یک زیر زمین با زیر بنای تقریبی ۷۷۰ متر مربع احداث شد. این ساختمان که طراحی داخلی آن توسط عزیز فرمانفرمایان به انجام رسیده، دارای ویژگیهای متمایزی در نوع معماری و ساختار سازه است. ساختار این سازه بر اساس الگوی رایج معماری مدرن در دههی پنجاه خورشیدی به همراه ترکیب هوشمندانهای از شیشه و احجام سنگی شکل گرفته است. طراحی و ترکیب شیشه و آینه توسط هنرمند آمریکایی Charles Sevigny انجام پذیرفت.
این طراحی دارای ویژگیهای متمایزی در دکوراسیون داخلی است. از آنجایی که فضای مورد بحث جهت استفاده شخصی و خصوصی در نظر گرفته شده، لذا از استانداردهای موجود کتابخانهای به دور است.
همچنین وجود پیانو و لوازم صوتی در این مجموعه حکایت از استفاده فضا بهعنوان اتاق موسیقی دارد. آثار هنری شاخص از جمله مبلمان، مجسمهها، تابلوهای نقاشی که در چیدمان داخلی به کار گرفته شدهاند، باعث شده که فضا بیشتر جنبهی موزهای خود را القا کند.
از عناصر شاخص تزئینی و کاربردی کتابخانه، ترکیب حجمی بزرگی شامل چهار هزار و سیصد استوانه شفاف است که روشنایی سقف کتابخانه را توسط روشنایی زیادی که در پشت آن قرار گرفته، تامین میکند.
نکتهی قابل توجه در متریال استفاده شده این است که تمامی اجزای فلزی به کار گرفته شده در طبقات قفسهها، پروفیل پنجرهها، نرده پلکان داخلی، ستون شیشهای داخلی و… همگی از یک جنس و به رنگ طلایی است.
این ساختمان در سه سطح جداگانه به کتابخانه اختصاص داده شده است:
- اتاق مطالعه
- کتابخانه اصلی
- اتاق صوتی و تصویری
علاوه بر این، کتابخانه شامل زیرزمینی برای نگهداری نقاشی و آثار دیگر است.
آثار و ویژگیها
آثار حجمی و تابلوهای نقاشی از هنرمندان ایرانی و خارجی شامل پرویز تناولی، مسعود عربشاهی، بهمن محصص، منوچهر یکتایی، محمد مدبر، سزار بالداجینی، دیه گو جاکومتی، آرنولدو پومودورو و پیر آرماندو فرناندز (آرمان) فضای داخلی را مزین کرده است.
تندیس هیچ اثر پرویز تناولی هدیه شده به فرح پهلوی
مجموعه کتب چاپی موجود در کتابخانهی اختصاصی بالغ بر ۲۳۰۰۰ جلد و حدود ۱۶۰۰۰ عنوان شامل آثار فارسی: تالیفات فرهنگی، ادبی، اجتماعی، گزارشات و آمار و آثار خارجی: دایرهالمعارفها، دورههای تخصصی هنر، باستانشناسی و منابع تمدن و هنر ملل است. در این میان سه رشته کتابهای مربوط به تاریخ ایران، ادبیات فرانسه، و هنر نقاشی از غنای بیشتری برخوردار است. چاپهای اول بسیاری از سفرنامههای بنام و معتبر خارجیان به آسیا و ایران در این کتابخانه موجود است. مجموعهی نسبتا کامل انتشارات دانشگاه تهران و بنیاد فرهنگ ایران با صحافی به رنگ آبی سلطنتی، آثار بسیار معتبر از نقاشان معروف دنیا به ویژه نقاشان قرن ۲۰ میلادی با چاپ، کاغذ و صحافی نفیس در میان مجموعه به چشم میخورد. وجود مجموعههای کاملی از آثار تعدادی از نویسندگان فرانسوی قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی که در زمان حیات خود آنها به چاپ رسیده است، بر ارزشهای مجموعه افزوده است.
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد این کتابخانه که این فضا را از سایر کتابخانههای دیگر متمایز ساخته و آن را مبدل به فضای موزهایی کرده است، وجود کتب اهدایی است که از سران کشورها و نویسندگان نامی به این واحد اهدا شده است. از جمله این افراد میتوان به پروین اعتصامی، علی نقی وزیری، منوچهر آتشی، جان اف کندی، والت دیزنی، جواهر لعل نهرو، رولف بنی، گریشمن و امضاء بسیاری از افراد سرشناس دیگر اشاره کرد.
از جمله دیگر آثار موجود در این کتابخانه میتوان به مجموعههای خطی اشاره کرد، از جمله کاتبان این نسخ میتوان به میرعلی هروی، احمد نیریزی، وصال شیرازی، زین العابدین حسنی، محمد اصفهانی و محمد تقی مشهدی اشاره کرد. از بخشهای دیگر کتابخانه کلکسیون آثار هنری است که مجموعهای بیش از ۳۵۰ تابلو نقاشی را شامل میشود. از جمله هنرمندانی که آثارشان در این کلکسیون دیده میشود: جعفر روحبخش، منصوره حسینی، ناصر اویسی، ابوالقاسم سعیدی، محمود فرشچیان، سالوادور دالی، خوان میرو، اندی وارهول و آلن بایاش، نشاندهندهی بخشی از تاریخ هنر معاصر به ویژه جریانهای نوگرایی هنر ایران در دههی سی و چهل خورشیدی است.
بسیاری از کتابهای چاپی این کتابخانه به خاطر صحافیهای هنرمندانه و نفیس و نحوهی بستهبندی میتوانند مثل یک شی هنری مجذوبکننده باشد. کتابهایی که در جعبههای چرمی منقش، چوبی معرق کاری شده، فلز کاری شده، منبت مرصع و… قرار دارند از این قبیلاند؛ از نظر قطع، کوچکترین کتاب این مجموعه، قرآنی است به قطع ۸×۵ سانتیمتر و بزرگترین آن اطلسی است به زبان لاتین و در قطع ۸۲×۵۷ سانتیمتر. قدیمیترین کتاب در مجموعهی غیر فارسی کتابی است که توسط Josephus Flavius در مورد تاریخ قوم یهود در سال ۱۶۰۹ میلادی به زبان لاتین در پاریس به چاپ رسیده است. قدیمیترین کتاب فارسی، دیوان حافظ به شرح سوری است که به ناصرالدین شاه قاجار اهدا شده است. این کتاب در سال ۱۲۵۲ شمسی (۱۸۷۳ میلادی) در لایپزیک منتشر شده است.
مقالههای مرتبط:
این کتابخانه در سال ۱۳۷۲، به مناسبت روز جهانی موزه، برای بازدید عموم گشایش یافت.
ساماندهی کتب چاپی کتابخانهی اختصاصی در سال ۱۳۸۱ توسط یک تیم متخصص بهطور کامل شناسایی و طبقهبندی شد. فهرستنویسی انجام شده به روش LC مطابق با استانداردهای کتابخانه کنگره آمریکا انجام یافته است. شایان ذکر است که در بدو تأسیس کتابخانه کتب موجود توسط کتابداری که در این واحد فعالیت داشته به روش دیویی در حال انجام بوده است که پس از پیروزی انقلاب ادامهی کار متوقف ماند.
عملیات فهرستنویسی به مدت دو سال شامل فهرستنویسی، لیبلگذاری، انتقال اطلاعات به نرمافزار اطلاعاتی رایانهای در دو پایگاه فارسی و لاتین با قابلیتهای جستجو و تهیهی برگهدان دستی بر اساس عناوین کتاب انجام شد.
منبع : زومیت
ارسال دیدگاه