حکایت پروانه و صدق محبت او

حکایت پروانه و صدق محبت او از باب سوم کتاب بوستان است ، سعدی در این حکایت درباره عشق یک طرفه پروانه به شمع روایت کرده است.

کسی گفت پروانه را کای حقیر/برو دوستی در خور خویش گیر

رهی رو که بینی طریق رجا/تو و مهر شمع از کجا تا کجا؟

سمندر نه‌ای گرد آتش مگرد/که مردانگی باید آنگه نبرد

ز خورشید پنهان شود موش کور/که جهل است با آهنین پنجه زور

کسی را که دانی که خصم تو اوست/نه از عقل باشد گرفتن به دوست

تو را کس نگوید نکو می‌کنی/که جان در سر کار او می‌کنی

گدایی که از پادشه خواست دخت/قفا خورد و سودای بیهوده پخت

کجا در حساب آرد او چون تو دوست/که روی ملوک و سلاطین در اوست؟

مپندار کاو در چنان مجلسی/مدارا کند با چو تو مفلسی

وگر با همه خلق نرمی کند/تو بیچاره‌ای با تو گرمی کند

نگه کن که پروانهٔ سوزناک/چه گفت، ای عجب گر بسوزم چه باک؟

مرا چون خلیل آتشی در دل است/که پنداری این شعله بر من گل است

نه دل دامن دلستان می‌کشد/که مهرش گریبان جان می‌کشد

نه خود را بر آتش به خود می‌زنم/که زنجیر شوق است در گردنم

مرا همچنان دور بودم که سوخت/نه این دم که آتش به من در فروخت

نه آن می‌کند یار در شاهدی/که با او توان گفتن از زاهدی

که عیبم کند بر تولای دوست؟/که من راضیم کشته در پای دوست

مرا بر تلف حرص دانی چراست؟/چو او هست اگر من نباشم رواست

بسوزم که یار پسندیده اوست/که در وی سرایت کند سوز دوست

مرا چند گویی که در خورد خویش/حریفی به دست آر همدرد خویش

بدان ماند اندرز شوریده حال/که گویی به کژدم گزیده منال

کسی را نصیحت مگو ای شگفت/که دانی که در وی نخواهد گرفت

ز کف رفته بیچاره‌ای را لگام/نگویند کآهسته را ای غلام

چه نغز آمد این نکته در سندباد/که عشق آتش است ای پسر پند، باد

به باد آتش تیز برتر شود/پلنگ از زدن کینه ور تر شود

چو نیکت بدیدم بدی می‌کنی/که رویم فرا چون خودی می‌کنی

ز خود بهتری جوی و فرصت شمار/که با چون خودی گم کنی روزگار

پی چون خودی خودپرستان روند/به کوی خطرناک مستان روند

من اول که این کار سر داشتم/دل از سر به یک بار برداشتم

سر انداز در عاشقی صادق است/که بدزهره بر خویشتن عاشق است

اجل ناگهی در کمینم کشد/همان به که آن نازنینم کشد

چو بی شک نبشته‌ست بر سر هلاک/به دست دلارام خوشتر هلاک

نه روزی به بیچارگی جان دهی؟/همان به که در پای جانان دهی